Βασικές έννοιες
● Αυτορρυθμιζόμενη Μάθηση (Self Learning)
Εισαγωγή
Η αυτορρυθμιζόμενη μάθηση (Self Learning) αναφέρεται στη διαδικασία κατά την οποία οι φοιτητές/τριες επιλέγουν, διαχειρίζονται και αξιολογούν τις μαθησιακές δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχουν προκειμένου να κατακτήσουν νέες γνώσεις και δεξιότητες. Έτσι, οι φοιτητές/τριες πραγματοποιούν τη δική τους έρευνα, διαβάζουν το υλικό που επιλέγουν, χρονοπρογραμματίζουν τις δράσεις τους, αξιολογούν τα μαθησιακά τους αποτελέσματα και προβαίνουν σε επανορθωτικές δράσεις εφόσον χρειάζεται (Boud & Falchikov, 1989), (Zimmerman, 2008). Η αυτορρυθμιζόμενη μάθηση μπορεί να αποτελέσει μια ισχυρή πρόκληση ακόμη και για τους πιο ευφυείς και κινητροδοτημένους φοιτητές/τριες.
Κρίσιμα στάδια για την εφαρμογή της αυτορρυθμιζόμενης μάθησης
Τα τέσσερα στάδια που ακολουθούν είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την επιτυχημένη εφαρμογή της αυτορρυθμιζόμενης μάθησης:
- Στάδιο 1: Αξιολόγηση της ετοιμότητας του/της φοιτητή/τριας για εφαρμογή της αυτορρυθμιζόμενης μάθησης. Οι φοιτητές/τριες είναι απαραίτητο να διαθέτουν διάφορες δεξιότητες και στάσεις για τη μάθηση ώστε να ολοκληρώσουν μια επιτυχημένη ανεξάρτητη μελέτη. Αυτό το βήμα περιλαμβάνει την αυτοαξιολόγηση της τρέχουσας κατάστασής τους, των συνηθειών μελέτης που έχουν αναπτύξει, της οικογενειακής τους κατάστασης, του δικτύου υποστήριξης που διαθέτουν τόσο στο πανεπιστήμιο όσο και στο σπίτι και την αξιολόγηση προηγούμενων εμπειριών που πιθανόν να έχουν με την αυτορρυθμιζόμενη μάθηση. Τα σημάδια ετοιμότητας για την αυτορρυθμιζόμενη μάθηση περιλαμβάνουν το να είναι κανείς αυτόνομος, οργανωμένος, αυτοπειθαρχημένος, ικανός να επικοινωνεί αποτελεσματικά, ικανός να δέχεται εποικοδομητική ανατροφοδότηση και να συμμετέχει σε δραστηριότητες αυτοαξιολόγησης και αυτοστοχασμού. Ένα λεπτομερές Εργαλείο Αξιολόγησης Μαθησιακών Δεξιοτήτων μπορείτε να βρείτε στο Παράρτημα Α.
- Στάδιο 2: Καθορισμός των μαθησιακών στόχων. Ο/Η φοιτητής/τρια που πρόκειται να συμμετάσχει στην αυτορρυθμιζόμενη μάθηση θα πρέπει να καθορίσει τους μαθησιακούς του στόχους και να προετοιμάσει το συμβόλαιο μάθησης. Είναι πολύ σημαντικό οι φοιτητές/τριες και οι επόπτες διδάσκοντες/ουσες να έχουν από κοινού κατανοήσει τους μαθησιακούς στόχους και το περιεχόμενο του μαθησιακού συμβολαίου. Τα μαθησιακά συμβόλαια περιλαμβάνουν:
- τους στόχους της ενότητας μελέτης,
- τη δομή και την αλληλουχία των δραστηριοτήτων,
- το χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης των δραστηριοτήτων,
- τις λεπτομέρειες των μαθησιακών πόρων που πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για κάθε μαθησιακό στόχο,
- τις λεπτομέρειες για τη διαδικασία αξιολόγησης,
- τη συμφωνία για την ανατροφοδότηση και την αξιολόγηση που θα παρέχεται καθώς επιτυγχάνεται ο κάθε στόχος,
- το πλάνο συναντήσεων με τον/την επόπτη/τρια διδάσκοντα/ουσα,
- τη συμφωνία για την πολιτική που θα ακολουθηθεί σε περιπτώσεις όπως η καθυστερημένη ολοκλήρωση κάποιας δραστηριότητας.
Μετά τη σύνταξη του μαθησιακού συμβολαίου τα συμβαλλόμενα μέρη θα πρέπει να το επανεξετάσουν λαμβάνοντας υπόψη ερωτήματα όπως: τι μπορεί να πάει στραβά; μήπως έχει ανατεθεί υπερβολικά πολύ ή πολύ λίγη δουλειά; Είναι λογικό το χρονοδιάγραμμα και η διαδικασία αξιολόγησης;
- Στάδιο 3: Δέσμευση συμμετοχής στη μαθησιακή διαδικασία. είναι σημαντικό οι φοιτητές/τριες που συμμετέχουν στην αυτορρυθμιζόμενη μάθηση να έχουν κατανοήσει τον εαυτό τους ως προς το μαθησιακό τους προφίλ ώστε να καταφέρουν να κατανοήσουν και τις ανάγκες τους ως αυτορυθμιζόμενοι φοιτητές/τριες. Έτσι καλό είναι οι συμμετέχοντες στην αυτορρυθμιζόμενη μάθηση να αναστοχαστούν πάνω σε ερωτήσεις όπως:
- Ποιες είναι οι ανάγκες μου σε εκπαιδευτικές μεθόδους;
- Ποιος ήταν ο/η αγαπημένος/η διδάσκοντας/ουσα και γιατί;
- Τι έκανε διαφορετικό από τους άλλους/ες διδάσκοντες/ουσες;
Οι φοιτητές/τριες πρέπει επίσης να κατανοήσουν την προσέγγισή τους στη μελέτη:
- Μια βαθιά προσέγγιση στη μελέτη είναι ιδανική για την αυτορρυθμιζόμενη μάθηση. Σημάδια αυτής της προσέγγισης αποτελούν: η ικανότητα εφαρμογής της γνώσης σε νέες καταστάσεις, η χρήση νέων παραδειγμάτων για την επεξήγηση μιας έννοιας και η εκμάθηση περισσότερων από ό,τι απαιτείται για την ολοκλήρωση μιας ενότητας.
- Σημάδια μιας επιφανειακής προσέγγισης στη μελέτη αποτελούν: ικανοποιητική ανταπόκριση στις απαιτήσεις της ενότητας, εκμάθηση μόνο όσων απαιτούνται για την ικανοποιητική ολοκλήρωση της ενότητας, τάση αποκλειστικής χρήσης παραδειγμάτων και επεξηγήσεων που περιλαμβάνονταν στο εκπαιδευτικό υλικό που μελετήθηκε.
- Σημάδια μιας στρατηγικής προσέγγισης στη μελέτη αποτελούν: στόχος απόκτησης της υψηλότερης δυνατής βαθμολογίας, εκμάθηση των όσων απαιτούνται για την επιτυχία στις εξετάσεις, απομνημόνευση γεγονότων και αφιέρωση χρόνου στην εξάσκηση σε θέματα προηγούμενων εξετάσεων.
Η προηγούμενη ακαδημαϊκή εμπειρία των φοιτητών/τριων μπορεί να ενθάρρυνε μια επιφανειακή ή στρατηγική προσέγγιση στη μελέτη. Αυτές οι προσεγγίσεις δεν είναι επαρκείς (ή ακόμη και κατάλληλες) για μια επιτυχημένη ανεξάρτητη μελέτη. Η αυτορρυθμιζόμενη μάθηση απαιτεί μια βαθιά προσέγγιση στη μελέτη, στην οποία οι φοιτητές/τριες πρέπει να κατανοούν τις ιδέες και να μπορούν να εφαρμόζουν τη γνώση σε νέες καταστάσεις. Οι φοιτητές/τριες πρέπει να μπορούν να δημιουργούν τις δικές τους συνδέσεις και να αυτοκινητροδοτούνται.
- Στάδιο 4: Αξιολόγηση μάθησης. Οι φοιτητές/τριες που συμμετέχουν στην αυτορρυθμιζόμενη μάθηση θα πρέπει να είναι σε θέση να συμμετέχουν σε δραστηριότητες αναστοχασμού και αυτοαξιολόγησης των μαθησιακών τους στόχων και της προόδου τους στη μελέτη. Για να είναι σε θέση να υποστηρίξουν αυτή τη διαδικασία αυτοαξιολόγησης, θα πρέπει:
- να συμβουλεύονται τακτικά τον επόπτη διδάσκοντα/ουσα,
- να ζητούν ανατροφοδότηση,
- να δεσμεύονται στον αναστοχασμό των επιτευγμάτων τους, πράγμα το οποίο περιλαμβάνει να θέτουν στον εαυτό τους ερωτήσεις όπως:
- Πώς μπορώ να ξέρω ότι πραγματικά έχω μάθει;
- Είμαι ευέλικτος/η στην προσαρμογή και την εφαρμογή της γνώσης;
- Έχω αυτοπεποίθηση να εξηγήσω το υλικό που μελέτησα;
- Πότε ξέρω ότι έχω μάθει αρκετά;
- Πότε είναι ώρα για αναστοχασμό και πότε για συμβουλευτική με τον/την επόπτη/τρια;
Προκύπτουσες ευθύνες κατά την εφαρμογή των τεσσάρων σταδίων της αυτορρυθμιζόμενης μάθησης
Η επιτυχής ανεξάρτητη μελέτη προϋποθέτει την ανάληψη ορισμένων ευθυνών ή αν θέλετε ρόλων τόσο από την πλευρά των φοιτητών/τριων όσο και από την πλευρά των διδασκόντων/ουσων που εποπτεύουν την εφαρμογή της αυτορρυθμιζόμενης μάθησης. Ακολουθεί μια σύντομη λίστα με τους πιο σημαντικούς ρόλους. Είναι χρήσιμο τόσο για τους/τις φοιτητές/τριες όσο και τους/τις διδάσκοντες/ουσες να επανεξετάζουν περιοδικά αυτόν τον κατάλογο και να επικοινωνούν σχετικά με το εάν ο καθένας πιστεύει ότι ο άλλος εκπληρώνει το μερίδιο ευθύνης που του αναλογεί.
Υπό την ευθύνη του/της φοιτητή/τριας:
- αξιολογήστε μόνοι σας την ετοιμότητά σας για αυτορρυθμιζόμενη μάθηση
- καθορίστε τους μαθησιακούς σας στόχους και αναπτύξτε ένα συμβόλαιο μάθησης
- παρακολουθήστε τη μαθησιακή σας διεργασία
- πάρτε πρωτοβουλίες για όλα τα στάδια της μαθησιακής διαδικασίας
- αυτοκινητροδοτηθείτε
- επαναξιολογήστε και αλλάξτε τους στόχους σας όπως απαιτείται κατά τη διάρκεια της μελέτης
- συμβουλευτείτε τον/την επόπτη/τρια διδάσκοντα/ουσα όταν απαιτείται
Υπό την ευθύνη του/της επόπτη/τριας διδάσκοντα/ουσα:
- δημιουργήστε ένα συνεργατικό περιβάλλον μάθησης
- κινητροδοτήστε και κατευθύνετε όπου χρειάζεται τη μαθησιακή εμπειρία των φοιτητών/τριων
- διευκολύνετε τις πρωτοβουλίες των φοιτητών/τριων για μάθηση
- να είστε διαθέσιμοι για παροχή συμβουλευτικής ανάλογα με την περίπτωση κατά τη διάρκεια της μαθησιακής διαδικασίας
- μπείτε περισσότερο σε ρόλο συμβούλου παρά επίσημου διδάσκοντα/ουσας
Παράρτημα Α
Για να ολοκληρώσει κανείς μια επιτυχημένη ανεξάρτητη μελέτη απαιτούνται πολλές δεξιότητες και στάσεις για τη μάθηση. Το παρακάτω εργαλείο αξιολόγησης μαθησιακών δεξιοτήτων θα σας βοηθήσει να αξιολογήσετε την ετοιμότητά σας να συμμετάσχετε στην αυτορρυθμιζόμενη μάθηση.
| Δεξιότητες ή Στάσεις | Πόσο σημαντική θεωρείτε τη συγκεκριμένη Δεξιότητα/Στάση (1 πολύ, 2 αρκετά, 3 όχι πολύ, 4 ασήμαντο) | Σε ποιο επίπεδο πιστεύετε ότι διαθέτετε τη συγκεκριμένη Δεξιότητα/Στάση (1 άριστο, 2 καλό, 3 επαρκές, 4 ανεπαρκές) |
| Δεξιότητες ζωής: Οργάνωση χρόνου και πόρων στη ζωή σας, συνεργασία με άλλους, διαθέσιμο δίκτυο υποστήριξης | ||
| Ανεξαρτησία: Αυτονομία, αυτοκινητροδότηση, αυτάρκεια, επινοητικότητα, πρωτοβουλία και κρίση | ||
| Βασικές δεξιότητες: Αλφαβητισμός, αριθμητική, γνώσεις η/υ κ.λπ. | ||
| Πληροφοριακές δεξιότητες: ικανότητα εύρεσης πληροφοριών σε βιβλιοθήκες, περιλήψεις, διαγράμματα, πίνακες, χρονοδιαγράμματα κ.λπ. | ||
| Δεξιότητες μελέτης: Οργάνωση υλικού για εργασίες, δημιουργία σημειώσεων για διαφορετικούς σκοπούς, κατανόηση των απαιτήσεων μιας εργασίας κ.λπ. | ||
| Μαθαίνω πώς να μαθαίνω: ευελιξία, αυτογνωσία των μαθησιακών προτιμήσεων, επίγνωση της μαθησιακής διαδικασίας, αυτοαξιολόγηση | ||
| Δεξιότητες προγραμματισμού: Ικανότητα σχεδιασμού ενός σχεδίου στρατηγικών για την κάλυψη των μαθησιακών αναγκών, ικανότητα εκτέλεσης ενός σχεδίου τακτικά και αδιάλειπτα | ||
| Δεξιότητες ανάπτυξης προβλημάτων: Ικανότητα διατύπωσης ερωτήσεων που μπορούν να απαντηθούν μέσω διαφόρων ερευνητικών δραστηριοτήτων | ||
| Αναλυτικές δεξιότητες: Ικανότητα επιλογής και χρήσης των πιο αποτελεσματικών μέσων απόκτησης πληροφοριών, ικανότητα ανάλυσης και οργάνωσης πληροφοριών, ικανότητα επιλογής πιο σχετικών και αξιόπιστων πηγών πληροφοριών | ||
| Επικοινωνιακές δεξιότητες: Ικανότητα σύνταξης εκθέσεων, δοκιμίων, οδηγιών, ομιλίας, προβολής δεδομένων κ.λπ. | ||
| Δεξιότητες αξιολόγησης: Ικανότητα συλλογής στοιχείων για τα επιτεύγματα και αξιολόγησης, ικανότητα αποδοχής εποικοδομητικών σχολίων από άλλους | ||
| Δεξιότητες ολοκλήρωσης: Ικανότητα εντοπισμού προβληματικών περιοχών, ικανότητα αναθεώρησης εργασίας, δέσμευση για την ολοκλήρωση ενοτήτων και προγράμματος |
Βιβλιογραφία
Graves, N. (Ed.) (1993). Learner managed learning: Practice, theory, and policy. Leeds: AW Angus & Co. Limited.
Hammond, M. & Collins, R. (1991). Self-directed learning: Critical practice. London: Kogan Page Limited.
Hiemstra, R. Self-directed web portal.
Kim, R., Olfman, L., Ryan, T., & Eryilmaz, E. (2014). Leveraging a personalized system to improve self-directed learning in online educational environments. Computers & Education, 70, 150-160.
Knowles, M. (1986). Using learning contracts: Practical approaches to individualizing and structuring learning. London: Jossey-Bass Publications.
Simpson, O. (2000). Supporting students in open and distant learning. London: Kogan Page Limited.
Tait, J. & Knight, P. (1996). The management of independent learning. London: Kogan Page Limited.
Ο οδηγός “Self Learning – Αυτορρυθμιζόμενη Μάθηση” του Κέντρου Υποστήριξης Διδασκαλίας και Μάθησης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας βασίστηκε στους οδηγούς:
Self-Directed Learning: A Four-Step Process, Retrieved on 15 December 2022 from https://uwaterloo.ca/centre-for-teaching-excellence/teaching-resources/teaching-tips/tips-students/self-directed-learning/self-directed-learning-four-step-process“Ο οδηγός υπόκειται σε άδεια χρήσης Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) Attribution-NonCommercial 4.0 International “
