Βασικές έννοιες
- Μελέτη περίπτωσης
- Ενεργή μορφή διδασκαλίας
- Σενάριο
Περιγραφή
Η διδασκαλία με τη μέθοδο της μελέτης περίπτωσης (case study ή case method) είναι μια ενεργή μορφή διδασκαλίας, η οποία εστιάζει σε μια περίπτωση και εμπλέκει με τέτοιο τρόπο τους φοιτητές/τριες ώστε να μαθαίνουν πράττοντας (Krain, 2016). Τα σενάρια που εξετάζονται σε μια μελέτη περίπτωση είναι άλλες φορές πραγματικές ιστορίες και άλλες φορές επινοημένες. Αυτά περιλαμβάνουν «ένα εκπαιδευτικό μήνυμα» ή αφηγούνται γεγονότα, προβλήματα, διλήμματα και παρουσιάζουν θεωρητικά ή εννοιολογικά ζητήματα που απαιτούν ανάλυση ή/και λήψη αποφάσεων. Η μελέτη περίπτωσης είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στα πεδία της Nομικής, της Iατρικής, της Κοινωνιολογίας και της Ανθρωπολογίας, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε οποιοδήποτε επιστημονικό κλάδο, όταν οι διδάσκοντες/ουσες θέλουν να διερευνήσουν με ποιους τρόπους οι φοιτητές/τριες μπορούν να εφαρμόσουν σε πραγματικές καταστάσεις όσα έμαθαν.
Ο πίνακας που ακολουθεί περιλαμβάνει κάποιες κατηγορίες μελετών περίπτωσης σε σχέση με τα μαθησιακά αποτελέσματα που επιδιώκουν.
| ΕΙΔΟΣ | ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ | ΕΠΙΔΙΩΚΟΜΕΝΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ |
| Κατευθυνόμενη περίπτωση | Παρουσιάζεται ένα σενάριο. Ακολουθεί συζήτηση με «κατευθυνόμενες» κλειστού τύπου ερωτήσεις που μπορούν να απαντηθούν από το υλικό του μαθήματος | Κατανόηση θεμελιωδών εννοιών, αρχών και γεγονότων |
| Δίλημμα ή περίπτωση λήψης απόφασης | Παρουσιάζεται ένα άτομο, ένα ίδρυμα ή μια κοινότητα που αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα το οποίο πρέπει να επιλυθεί. Στο τέλος, αφού οι φοιτητές/τριες επεξεργαστούν την υπόθεση, μαθαίνουν την πραγματική εξέλιξη | Ικανότητες επίλυσης προβλημάτων και λήψης αποφάσεων |
| Διακοπτόμενη υπόθεση | Παρουσιάζεται ένα πρόβλημα στους φοιτητές/τριες με τη μορφή προοδευτικής αποκάλυψης. Τους δίνεται η υπόθεση σταδιακά σε μέρη/ενότητες και πριν προχωρήσουν στο επόμενο στάδιο πρέπει πρώτα να έχουν επιλύσει το προηγούμενο | Ικανότητες επίλυσης προβλημάτων |
| Ανάλυση θέματος | Οι φοιτητές/τριες επικεντρώνονται στην απάντηση ερωτημάτων και στην ανάλυση της κατάστασης που τους παρουσιάζεται. Αυτή μπορεί να περιλαμβάνει την παρουσίαση παλαιότερων περιπτώσεων που αφηγούνται μια ιστορία και τα αποτελέσματά της. Οι φοιτητές αναλύουν την υπόθεση και εξετάζουν γιατί δεν επιλέχθηκαν άλλες εναλλακτικές λύσεις. | Δεξιότητες ανάλυσης |
Πλεονεκτήματα
Η διδασκαλία με τη χρήση της μελέτης περίπτωσης έχει διαπιστωθεί ότι βελτιώνει τη μάθηση των φοιτητών/τριών, αυξάνει την αντίληψή τους σε σχέση με τα οφέλη της μάθησης και εκπληρώνει τους μαθησιακούς στόχους (Krain, 2016, Bonney, 2015). Οι διδάσκοντες/ουσες έχουν καταγράψει τα διδακτικά οφέλη των μελετών περίπτωσης, τα οποία περιλαμβάνουν τη μεγαλύτερη συμμετοχή των φοιτητών/τριών στη μάθησή τους (Thistlethwaite et al., 2012), τη βαθύτερη κατανόηση των εννοιών από τους φοιτητές/τριες, την καλλιέργεια κριτικής σκέψης και την ικανότητα δημιουργίας συνδέσεων σε διαφορετικούς θεματικούς τομείς καθώς και τη διερεύνηση ενός ζητήματος από πολλές οπτικές γωνίες (Yadav et al., 2007).
Μέσω της μάθησης με τη χρήση μελέτης περίπτωσης, οι φοιτητές/τριες είναι αυτοί οι ίδιοι που κάνουν ερωτήσεις για την υπόθεση, επιλύουν προβλήματα, αλληλεπιδρούν και μαθαίνουν από τους συμφοιτητές/τριες τους, «ξεδιπλώνουν» την υπόθεση, την αναλύουν και την συνοψίζουν. Μαθαίνουν πώς να εργάζονται, έχοντας περιορισμένες πληροφορίες και σε συνθήκες ασάφειας, σκέφτονται με επαγγελματικό τρόπο, πειθαρχημένα, και αναρωτιούνται «τι θα έκανα αν βρισκόμουν εγώ σε αυτή τη συγκεκριμένη κατάσταση;». Η μέθοδος μελέτης περίπτωσης γεφυρώνει τη θεωρία με την πράξη και προωθεί την ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως: η επικοινωνία, η ενεργητική ακρόαση, η κριτική σκέψη, η λήψη αποφάσεων και οι μεταγνωστικές δεξιότητες (metacognitive skills) (Popil, 2011). Οι φοιτητές/τριες εφαρμόζουν όσα έμαθαν κατά τη διάρκεια του μαθήματος, αναστοχαζόμενοι επάνω σε όσα γνωρίζουν και στο πώς γίνεται η ανάλυση και έτσι κατανοούν την υπόθεση.
Τρόποι υλοποίησης
Πώς θα ξεκινήσετε
Οι καλά σχεδιασμένες διδασκαλίες που υλοποιούνται με τη μέθοδο της μελέτης περίπτωσης: 1) παρακινούν τους φοιτητές/τριες να συμμετέχουν 2) τους προτρέπουν να κάνουν οι ίδιοι τη “δουλειά” 3) τους βοηθούν να αναπτύξουν γνώσεις και δεξιότητες και 4) τους ωθούν να μαθαίνουν ο ένας από τον άλλο.
Ο σχεδιασμός μιας διδασκαλίας με τη μέθοδο της μελέτης περίπτωσης θα πρέπει να επικεντρώνεται γύρω από τους μαθησιακούς στόχους ενός μαθήματος.
Τα ακόλουθα σημεία εστιάζουν στη σχεδίαση:
Προσδιορίστε τους μαθησιακούς στόχους, το πεδίο εφαρμογής και προβλέψτε τις προκλήσεις
- Γιατί να χρησιμοποιήσετε τη μέθοδο μελέτης περίπτωσης στο μάθημά σας; Πώς αυτή θα προωθήσει τη μάθηση των φοιτητών/τριών διαφορετικά από άλλες προσεγγίσεις;
- Ποιοι είναι οι μαθησιακοί στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν με τη μέθοδο της μελέτης περίπτωσης; Ποιες γνώσεις και δεξιότητες πρέπει να εφαρμόζουν οι φοιτητές/τριες;
- Ποιο είναι το εύρος της υπόθεσης; (από μια σύντομη δραστηριότητα σε ένα μάθημα έως σε ένα εξαμηνιαίο μάθημα βασισμένο σε μελέτη περίπτωσης· εάν δεν έχετε εμπειρία στη μέθοδο περιπτώσεων, ξεκινήστε από μια μικρή μόνο περίπτωση).
- Ποιες προκλήσεις αναμένετε (π.χ. προετοιμασία των φοιτητών/τριών, προηγούμενες εμπειρίες με τη μέθοδο της μελέτης περίπτωσης, δυσφορία στη συζήτηση, μάθηση από ομοτίμους, διαχείριση συζήτησης) και πώς θα προνοήσετε για αυτές στο σχεδιασμό σας;
- Εάν ζητάτε από τους φοιτητές/τριες σας να χρησιμοποιήσουν στη μελέτη περίπτωσης δεξιότητες τις οποίες έχουν διδαχθεί (π.χ. ομαδική εργασία, ψηφιακός γραμματισμός) καταστήστε το αυτό σαφές.
Καθορίστε με ποιον τρόπο θα διαπιστώσετε εάν οι μαθησιακοί στόχοι επιτεύχθηκαν και αναπτύξτε ένα σχέδιο για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της μεθόδου για να ενημερώσετε τους μελλοντικούς χρήστες της συγκεκριμένης μεθόδου
- Ποια κριτήρια αξιολόγησης θα χρησιμοποιήσετε για να αξιολογήσετε την εργασία ή τη συμμετοχή των φοιτητών/τριών στη συζήτηση της υπόθεσης;
- Πώς θα αξιολογήσετε την αποτελεσματικότητα της μεθόδου μελέτης περίπτωσης; Τι ανατροφοδότηση θα λάβετε από τους φοιτητές/τριες;
- Πώς θα αξιοποιήσετε την τεχνολογία όσον αφορά στην αξιολόγηση; Για παράδειγμα, θα μπορούσατε να προετοιμάσετε στο διαδίκτυο κουίζ για τους φοιτητές/τριες σχετικά με την περίπτωση πριν από το μάθημα, να αποδεχτείτε τις υποβολές εργασιών στο διαδίκτυο, να χρησιμοποιήσετε συστήματα απόκρισης κοινού (π.χ. PollEverywhere) για διαμορφωτική αξιολόγηση κατά τη διάρκεια του μαθήματος.
Επιλέξτε μια υπάρχουσα περίπτωση, δημιουργήστε τη δική σας ή ενθαρρύνετε τους φοιτητές/τριες να φέρουν άλλες περιπτώσεις σχετικές με το μάθημα και προετοιμαστείτε για την παρουσίασή τους
Σε ποιο σημείο του μαθήματος θα ενταχθεί η συγκεκριμένη μελέτη περίπτωσης;
Διαθέτει η περίπτωση το κατάλληλο επίπεδο πολυπλοκότητας; Είναι συμπεριληπτική, πολιτισμικά σχετική και μπορούν οι φοιτητές/τριες να ταυτιστούν με αυτή;
Ποιοι πόροι και τι είδους προετοιμασία θα χρειαστούν για να παρουσιαστεί η υπόθεση στους φοιτητές/τριες (π.χ. κείμενα, οπτικοακουστικό υλικό);
Σχεδιάστε τη συζήτηση της υπόθεσης και τον ενεργό ρόλο των φοιτητών/τριών
- Ποιος θα είναι ο ρόλος σας στη διευκόλυνση της μάθησης με τη μέθοδο της μελέτης περίπτωσης; Πώς θα μοντελοποιήσετε την ανάλυση της υπόθεσης για τους φοιτητές/τριες; (π.χ., παρουσιάστε μια σύντομη περίπτωση και εξηγήστε την προσέγγισή σας καθώς και τη διαδικασία μάθησης με τη μέθοδο της μελέτης περίπτωσης) (Davis, 2009).
- Ποιες οδηγίες σχετικές με τη συζήτηση θα χρησιμοποιήσετε ώστε να πετύχετε τη συμμετοχή των φοιτητών/τριών σας;
- Πώς θα ενθαρρύνετε τους φοιτητές/τριες να θέτουν ερωτήσεις και να απαντούν σε άλλες, να συνοψίζουν, να κρατούν σημειώσεις και να προβαίνουν στον απολογισμό της υπόθεσης;
- Εάν οι φοιτητές/τριες εργάζονται σε ομάδες, πώς θα σχηματιστούν οι ομάδες αυτές; Τι μέγεθος θα έχουν; Τι οδηγίες θα τους δοθούν; Πώς θα εξασφαλίσετε τη συμμετοχή όλων; Τι θα χρειαστεί να υποβάλουν/καταθέσουν; Μπορεί να αξιοποιηθεί η τεχνολογία σε οποιονδήποτε από αυτούς τους τομείς;
- Έχετε συνυπολογίσει φοιτητές/τριες με ποικίλες γνωστικές και σωματικές ικανότητες και πώς θα μπορούσαν να συμμετάσχουν στις δραστηριότητες/συζητήσεις, λαμβάνοντας υπόψη και δραστηριότητες που χρησιμοποιούν τεχνολογία;
Προετοιμασία φοιτητών/τριών και προσδοκίες
- Πώς θα ενημερώσετε τους φοιτητές/τριες σας σχετικά με την προσέγγιση της μεθόδου μελέτης περίπτωσης; Πότε θα διατυπώσετε το σκοπό της μάθησης και τις προσδοκίες από τη συμμετοχή τους; Ποιες πληροφορίες σχετικά με τη μάθηση και τις προσδοκίες θα συμπεριληφθούν στο αναλυτικό πρόγραμμα;
- Ποια προετοιμασία ή/και εργασία(ες) θα χρειαστεί να ολοκληρώσουν οι φοιτητές/τριες για να μάθουν από τη μέθοδο αυτή; (π.χ. να διαβάσουν την υπόθεση πριν από το μάθημα, να παρακολουθήσουν ένα βίντεο με τη μελέτη περίπτωσης πριν από το μάθημα, να υποβάλουν ένα σύντομο σημείωμα, να ολοκληρώσουν μια σύντομη γραπτή εργασία με σκοπό να ελεγχθεί η κατανόηση της υπόθεσης, να αναλάβουν ένα συγκεκριμένο ρόλο, να προετοιμαστούν για να παρουσιάσουν μια κριτική κατά τη διάρκεια της συζήτησης στην τάξη).
Συνοδευτικά κείμενα
Οι μελέτες περίπτωσης μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές εάν συνδυάζονται με ένα κείμενο που εισάγει ή εξηγεί μια έννοια ή την αναλυτική μέθοδο που εφαρμόζεται στη μελέτη περίπτωσης. Η έμφαση κατά τη συζήτηση του κειμένου εξαρτάται από την πολυπλοκότητα της έννοιας ή της μεθόδου. Εάν η μέθοδος είναι απλή, τότε η εστίαση της συζήτησης είναι πάνω στη χρήση των αναλυτικών αποτελεσμάτων. Αν ειναι πιο πολύπλοκη, ο διδάσκων/ουσα μπορεί να χρειαστεί να καθοδηγήσει τους φοιτητές/τριες στην εφαρμογή της και στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων.
Βήματα για την υλοποίηση μιας διδασκαλίας βασισμένης στη μέθοδο μελέτης περίπτωσης
Για να ξεκινήσει η συζήτηση στην τάξη, ο διδάσκων/ουσα μπορεί να θέσει μια εύκολη, μη αμφιλεγόμενη ερώτηση, στην οποία όλοι οι φοιτητές/τριες θα μπορούν να απαντήσουν εύκολα. Ωστόσο, μερικές από τις καλύτερες συζητήσεις ξεκινούν, όταν αναγκάζονται οι φοιτητές/τριες να πάρουν θέση. Μερικοί διδάσκοντες/ουσες θα ζητήσουν από έναν φοιτητή/τρια να κάνει ένα επίσημο «άνοιγμα» της υπόθεσης, περιγράφοντας ολόκληρη την ανάλυσή της. Άλλοι, μπορεί να επιλέξουν να κατευθύνουν τη συζήτηση με ερωτήσεις που καθοδηγούν τους φοιτητές/τριες από τον καθορισμό του προβλήματος στις λύσεις. Ένας ικανός διδάσκων/ουσα καθοδηγεί με ερωτήσεις και συζήτηση το κοινό του.
Για να παρακινηθούν οι φοιτητές/τριες να ολοκληρώσουν την εργασία πριν από το μάθημα καθώς και για να τονωθεί η προσοχή τους κατά τη διάρκεια του μαθήματος, ο διδάσκων/ουσα θα πρέπει να αξιολογεί τη συμμετοχή—ποσοτικά και ιδιαίτερα ποιοτικά— κατά τη συζήτηση της υπόθεσης. Αυτό μπορεί να είναι ένας απλός έλεγχος, (επιτυχία, αποτυχία, ουδέτερο). Ο διδάσκων/ουσα πρέπει να εμπλέξει όσο το δυνατόν περισσότερους φοιτητές/τριες. Προκειμένου να συμμετάσχουν όλοι οι φοιτητές/τριες, ο διδάσκων/ουσα μπορεί να τους χωρίσει σε ομάδες, να δώσει σε κάθε ομάδα αρκετό χρόνο για να συζητήσουν τις απαντήσεις και στη συνέχεια να ζητήσει από ένα τυχαία επιλεγμένο άτομο κάθε ομάδας να παρουσιάσει την απάντηση και το σκεπτικό της ομάδας. Η τυχαία επιλογή μπορεί να επιτευχθεί με ρίψη ζαριών, ανακατεμένες κάρτες που θα αναγράφουν το όνομα ενός φοιτητή/τριας, έναν περιστρεφόμενο τροχό κ.λπ.
Βιβλιογραφία
Bonney, K. M. (2015). Case Study Teaching Method Improves Student Performance and Perceptions of Learning Gains†. Journal of Microbiology & Biology Education, 16(1), 21–28. https://doi.org/10.1128/jmbe.v16i1.846
Davis, B.G. (2009). Chapter 24: Case Studies. In Tools for Teaching. Second Edition. Jossey-Bass.
Krain, M. (2016). Putting the Learning in Case Learning? The Effects of Case-Based Approaches on Student Knowledge, Attitudes, and Engagement. Journal on Excellence in College Teaching. 27(2), 131-153.
Popil, I. (2011). Promotion of critical thinking by using case studies as teaching method. Nurse Education Today, 31(2), 204–207. https://doi.org/10.1016/j.nedt.2010.06.002
Thistlethwaite, JE; Davies, D.; Ekeocha, S.; Kidd, J.M.; MacDougall, C.; Matthews, P.; Purkis, J.; Clay D. (2012). The effectiveness of case-based learning in health professional education: A BEME systematic review. Medical Teacher. 2012; 34(6): e421-44.
Yadav, A.; Lundeberg, M.; DeSchryver, M.; Dirkin, K.; Schiller, N.A.; Maier, K. and Herreid, C.F. (2007). Teaching Science with Case Studies: A National Survey of Faculty Perceptions of the Benefits and Challenges of Using Cases. Journal of College Science Teaching; Sept/Oct 2007; 37(1).
Ο οδηγός “Cace Study – Μελέτη περίπτωσης ” του ΚεΔιΜα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας βασίστηκε στους οδηγούς:
Case Method Teaching and Learning, Center for Teaching and Learning, Retrieved on 11 November 2022, https://ctl.columbia.edu/resources-and-technology/resources/case-method/
Case-Based Learning, Center for Teaching and Learning, Retrieved on 11 November 2022, https://www.bu.edu/ctl/guides/case-based-learning/
“Ο οδηγός υπόκειται σε άδεια χρήσης Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) Attribution-NonCommercial 4.0 International
